Trả lời: Chúng tôi chưa rõ những người dịch alto-cumulus thành “dung tích” đã dùng hình vị dung theo nghĩa nào và đây là chữ dung nào của tiếng Hán nên không dám có ý kiến. Nhưng xét theo hệ thống, và nhất là đối với thuật ngữ, thì chúng tôi hoàn toàn tán thành ý kiến của bạn. Nếu trong alto-stratus, alto đã được dịch là trung thì trong alto-cumulus nó cũng nên được dịch như thế (thành trung tích).

Sách Tìm hiểu Trái Đất của Nguyễn Hữu Danh (Nxb Giáo dục, tái bản lần thứ tư, 2002) đã giới thiệu cho ta một bảng phân loại mây theo độ cao và hình dáng đám mây như sau:

“A. Mây tầng cao

1. Mây ti

2. Mây ti tích

B. Mây từng giữa

3. Mây trung tích

4. Mây trung tầng

C. Mây tầng thấp

5. Mây tầng tích

6. Mây vũ tầng

7. Mây tầng.”

(Sđd, tr.67-8)

Tên các loại mây của bảng trên đây tương ứng một đối một với các thuật ngữ bằng tiếng La Tinh dưới đây:

1. Cirrus

2. Cirrocumulus

3. Altocumulus

4. Altostratus

5. Stratocumulus

6. Nimbostratus

7. Stratus

Sổ tay thuật ngữ địa lý của Nguyễn Dược - Trung Hải (Nxb Giáo dục, tái bản lần thứ năm 2003) cũng dịch altocumulus là (mây) trung tích. (Xin x.tr.128).

Hai nguồn thư tịch trên đây cho ta thấy hình vị alto đã được dịch một cách thống nhất thành trung. Chúng tôi cho rằng cách dịch này phù hợp với tính chặt chẽ của thuật ngữ hơn cách dịch thành “dung” đối với trường hợp của altocumulus mà bạn đã nêu.

Cuối cùng, xin nói thêm rằng, thực ra, trong tiếng La Tinh, thì alto (< altus), có nghĩa gốc là cao, rồi nghĩa bóng là cao cả, và cả cao ngạo nữa. Vậy nếu muốn dịch cho thật sát nghĩa gốc của hình vị đang xét trong tiếng La Tinh thì:

— Altocumulus phải là (mây) cao tích; còn

— Altostratus phải là (mây) cao tầng.

Các nhà khí tượng học người Việt Nam đã thực hiện kiểu “ta làm theo cách của ta” nên mới dịch alto thành “trung” vì họ cho rằng mây “trung tích” và mây “trung tầng” dù sao cũng còn thấp hơn là mây ti tích (khoảng 9.000m) và mây ti (từ 6.000 đến 12.000m). Thực ra, trong bảng phân loại mây bằng tiếng La Tinh, thuật ngữ altocumulus (mây tích cao) được đặt ra trong thế đối lập với cumulus (mây tích (hiểu là thấp hơn altocumulus)) còn altostratus (mây tầng cao) được đặt ra là để đối lập với stratus (mây tầng (hiểu là thấp hơn altostratus)), như có thể thấy trong sơ đồ Classification des Nuages par Altitude (Bảng phân loại mây theo độ cao) dưới đây:

Rõ ràng là altocumulus và altostratus ở tầng trung bình (Moyen) còn cumulus và stratus thì ở tầng dưới (Inférieur). Nghĩa là altocumulus cao hơn cumulus còn altostratus cao hơn stratus. Chính vì thế nên từ điển tiếng Hán, Từ hải, bản tu đính 1989 (Thượng Hải từ thư xuất bản xã, 1997), chẳng hạn, mới gọi altocumulus là cao tích vân còn altostratus là cao tầng vân (Xin x.tr.2299). Anh-Hoa đại từ điển của Zheng Yili và Cao Chengxiu (The Commercial Press, Beijing, 1996) cũng dịch altocumulus là cao tích vân còn altostratus là cao tầng vân.

Vậy, đúng nhất thì hình vị alto phải được dịch thành cao, chứ cũng chẳng phải là “trung”. Xài của người mà cứ đòi ta làm theo cách của ta thì nhiều khi rất dễ dẫn đến chuyện... tréo ngoe.